Ji bo Jinan Edalet: Bila statûya Şengalê bê naskirin

img
AMED - Rêvebera Ji bo Jinan Edalet Dr. Leyla Ferman da zanîn ku civaka êzidî bi parastina xwe ya cewherî bersiva herî mezin daye Fermana 74’an û wiha got: “Divê statûya Şengalê bê naskirin.” 
 
DAIŞ’ê di 3’yê Tebaxa 2014’an de êrişî Şengalê kir ku weke “Fermana 74’an” tê pênasekirin. Bi ser qirkirinê re 9 sal derbas bûn. Di êrişan de zêdetirî 10 hezar êzidî hatin qetilkirin û jin û zarok jî di nav de zêdetirî 6 hezar kes jî hatin revandin. Hêj niha jî aqûbeta bi hezaran êzidiyan nayê zanîn. Li gorî texmînan, 2 hezar û 700 jinên êzidî hêj di destê DAIŞ’ê de ne. Xebatên ji bo dîtina êzidiyên windakirî didomin. Derket holê ku gelek jin û zarokên êzidî yên ji hêla DAIŞ’ê ve hatine revandin, li Enqereyê bi pereyan hatine firotin. 
 
XEBATÊN PLATFORMÊ 
 
Kongreya Civaka Demokratîk (KCD) û Kongreya Jinên Azad (KJA) ku bi Biryarnameya di Hukmê Qanûnê de (KHK) hatibû girtin, di 17’ê sibata 2015’an de “Platforma Têkoşîna ji bo Jinên bi Darê Zorê Hatine Ragirtin” ava kirin. Platformê tevî jinên ji DAIŞ’ê hatine rizgarkirin re ji bo tespîtkirina berpirsyartiyên di pêvajoya ber bi qirkirinê re xebat meşandin. Piştî ku êzidî ji Tirkiyeyê çûn û gelek jin û zarokên hatin rizgarkirin derbasî Almanyayê bûn, xebatên xwe li wir domandin. 
 
Ji bo Jinan Edalet di sala 2019’an de li Almanyayê hate avakirin û weke rêxistineke civaka sivîl xebatên xwe didomîne. Dr. Leyla Ferman di rêveberiya Ji bo Jinan Edaletê de cih digire û qala xebatan kir. 
 
Ferman, da zanîn ku piştî êrişên DAIŞ’ê li Amedê bi tevlibûna hevşaredar, parêzer, rojnameger û aktîvîstên jin re platformek hate avakirin û ev tişt anî ziman: “Me bi vê platformê dest bi xebatan kir. Wê demê em xwedî li kesên ji DAIŞ’ê hatine rizgarkirin derdiketin û têkildarî tiştên jinan jiya bûn hevdîtin dikirin. Di hevdîtinan de bi taybet jî daxwaza jinan a edaletê hebû. Me jî biryar da ku têkildarî qirkirina hatiye kirin xebatên hiqûqî bidin destpêkirin. Di vê çarçoveyê de jî me axaftinên jinan êdî qeyd kirin.” 
 
DAXWAZA ‘EDALETÊ’ 
 
Bi domdarî Ferman bal kişand ser tirsa jinên rastî komkujiyê hatin û wiha got: “Li gel ku malbatên wan di destê DAIŞ’ê de bûn jî daxwaza ‘edaletê’ dikirin. Tiştên bi serê wan hatibûn vedigotin. Jinan digotin ku ji bo têkoşîna hiqûqî dijîn. Malbatên gelek ji wan di destê DAIŞ’ê de bûn û nedixwestin ev agahî bi çapemeniyê re bên parvekirin. Hin kes hene ku hêj niha jî ditirsin. Êzidî ji Tirkiyeyê derketin û em jî hatin Almanyayê. Ji ber ku gelek kesên xwe ji DAIŞ’ê xelas kirin û gelek jin û zarokên hatin rizgarkirin hatibûn Almanyayê. Ji bo edalet pêk bê, tiştên jinên êzidî jiyayîn bikin rapor û di demên pêş de ji hêla hiqûqî ve bi kar bînin, me xebatên xwe veguhestin Almanyayê.” 
 
‘HEBÛNA DAIŞ’Ê HÊJ DIDOME’
 
Di berdewamê de Ferman diyar kir ku wan di sala 2022’yan de bi Komîsyona Edaletê ya Êzidiyan (YJC) re raporek amade kirine û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Bi vê raporê hate bibîrxistin ku divê Tirkiye, Sûriye û Iraq ji ber hevkariya xwe ya di qirkirina li dijî êzidiyan de li Dîwana Edaletê ya Navneteweyî bên darizandin.  Bi gelek saziyên mafên mirovan ên navneteweyî re li ser esasê ‘Di qirkirina li Şengalê de dewletan çi kir? Diviya çi bihata kirin? Ji bo pêşîlêgirtina fermanê çi hate kirin û çi nehate kirin?’ raporek hate amadekirin. Ji ber ku Tirkiye, Sûriye û Iraqê pêşî li ber vê fermanê negirtin, sûcdar hatin dîtin. Dikariyan rê li ber fermanê bigirin lê negirtin. Gelek delîl hene ku Tirkiye û DAIŞ hevkar bûn. Ji ber vê sedemê tê sûcdarkirin. Hêj niha jî endamên DAIŞ’ê û yên jinên êzidî dîl digirin li Tirkiyeyê dijîn. Jinên êzidî hêj îro jî li paytexta Tirkiyeyê ji hêla malbatên wan ve bi pereyan tên kirîn. Ev yek nîşan dide ku hebûna DAIŞ’ê didome. Heke Tirkiyeyê bixwesta dikariya wan jinan rizgar bike.” 
 
‘EM LI DEWLETEKÎ KU DOZÊ VEKE DIGERIN’
 
Dr. Leyla Ferman anî ziman ku di destê wan de ewqas delîl hene ku li Dîwana Edaletê ya Neteweyên Yekbûyî (NY) dozê li Sûriye, Tirkiye û Iraqê vekin. Ferman, wiha pê de çû: “Lê belê ji ber prosedurên navneteweyî, em nikarin vê bikin. Ji bo ku li Dîwana Edaletê doz were vekirin, divê dewletek giliyê dewleteke din bike. Xebatên me yên ji bo vê didomin. Tirkiye, Sûriye û Iraqê pêşî li ber fermanê negirtin û em li dewletekê digerin ku dozê li wan vekin.”
 
PROJEYÊN JI BO AVAKIRINA ŞENGALÊ
 
Leyla Ferman, destnîşan kir ku du daxwazên jinên êzidî yên ew pê re hevdîtinan dikin hene û wiha rêz kir: “Yek ji van daxwazan edalet e. Ya din jî jinûveavakirina Şengalê ye. Me jî di vê çarçoveyê de ji bo jinûveavakirina Şengalê gelek proje pêk anîn. Me li Almanyayê bi 10 endamên avaker dest bi xebatan kir û niha li Tirkiye, Qibris, Swîsre, Belçîka, Iraq û Sûriyeyê bi zêdetirî 40 endam û dilxwazan em xebatên xwe didomînin. Em niha li gel hêzên herêmî yên Şengalê, nexweşxaneya jinan, Ji bo Xwezayê Jin,  ji bo zarokan kreşan û xebatên piştevaniya psîkolojîk ên bi jin û zarokan re dimeşînin. Jinên ji DAIŞ’ê hatine rizgarkirin jî di nava xebatan de cih digirin. Vê yekê hinek dem girt ji ber ku hewcehî bi bawerî û demê hebû. Di hevdîtinên me bi wan re kirin de cara ewil bû em didîtin. Lewma hinek bifikar bûn. Ev jî tiştekî asayî ye. Lê bi demê re ev fikarên wan neman.”
 
KAMPANYAYA ‘LI ŞENGALÊ DAREK’
 
Ferman, daxuyand ku di çarçoveya projeya “Ji bo Xwezayê Jin” de wan di sala 2020’an de li Şengalê kampanyaya “Li Şengalê Darek” daye destpêkirin û wiha axivî: “Me li ser daxwaza jinan li Şengalê dest bi kampanyaya çandina daran kir. Jin dixwazin ku bi jinûveavakirina Şengalê re êdî qadên şîn bibînin. Heke êrişên hewayî nehatina kirin dê ev projeya me pir baştir bidomiya. Lê belê rewşa siyasî ya li wê derê xebatên me jî asteng dike. Tevî van şert û mercên giran jî xebatên me yên ji bo jinûveavakirina Şengalê didomin. Heke ew der biewle bûya dê jinûveavakirina Şengalê hêsantir bûya.” 
  
‘BILA STATÛYA ŞENGALÊ BÊ NASKIRIN’
 
Herî dawî jî Ferman ev tişt anî ziman: “Êrişên li ser Şengalê bi xwe re pêvajoyeke giran ji bo civaka kurd û êzidiyan anî. Ew roj, roja reş e. Civak mat bûbû. Tu kes li benda astekî wiha nebû. Jinên êzidî îro çand û xaka xwe diparêzin. Ev tişt di dîrokê de tiştekî yekemîn e. Heke ev kes ji bo xak û çanda xwe canê xwe bidin, ma çi ji vê binirxtir e. Di pêvajoyên ewil de ferman pêvajoyeke giran e lê bi xwe re hişyarbûnek jî anî. Vê fermanê kir ku civaka êzidî û jinên êzidî xwe birêxistin bikin. Lewma jî gavên li Şengalê hatine avêtin, avakirina meclisan û xwebirêxistinkirina wan, mezintirîn bersiva li dijî fermanê ye. Heta ku êzidî xwe birêxistin nekin û xwe ne parêzin dê pêşerojeke wan jî nebe. Civaka êzidî mecbûr nîne destûra xweparastinê ji tu kesekî bigirin. Divê statûya Şengalê tavilê bê naskirin.” 
 
MA / Bêrîvan Altan

Sernavên din

06/08/2023
12:38 Li dijî hêzên Şamê êriş hate kirin: 4 kes mirin
12:30 Li Sêweregê jinek hate qetilkirin
11:47 Kesên ji bo vemirandina şewata li Merîwanê çûn herêmê hatin binçavkirin
11:09 Tirkiyeyê bi SÎHA’yan êrişî gundê Çemçemalê kir
10:59 Li Qersê ji bo heqê rê 6 lîre zem hate kirin
10:38 Metereolojiyê ji ber ‘germahiya zêde’ hişyarî kir
09:44 Kovara Jinê bi manşeta ‘Hem birîn hem jî şîn didome’ derket
09:23 Li ser sînorê Efrînê destdirêjî li 3 jinan hate kirin
09:07 Cotkarên ku trafoyên wan hatine jêkirin: Divê rayedar çareseriyekê bibînin
09:06 Ji Îkîzdereyê heta Îkîzkoyê jin li ber xwe didin
09:05 Rojnamevan Koyluoglû: PDK êdî bi awayekî çalak tev li nava şer bû
09:04 ‘Şerê taybet ê herî mezin li Îmraliyê tê meşandin’
09:00 ROJEVA 6'Ê TEBAXA 2023'YAN
05/08/2023
23:30 Li Mêrdînê şerê biçek: Kesek mir, 2 kes birîndar bûn
22:26 Di roja 3’yemîn a Mîhrîcana Mûnzûrê de stranên berxwedanê deng vedan
20:50 Balafirên şer ên Rûsyayê Idlib bombebaran kir: 7 kes mirin 6 kes birîndar bûn
20:40 Panela azadiya çapemeniyê û medyayê: Gok û hevalên wî 100 roj in girtî ne
20:10 18 kesên li Edeneyê hatibûn binçavkirin hatin berdan
19:50 Şandeya ekolojîstan ku xwest biçe Cûdî hate astengkirin
18:59 Kesên di çalakiya Dayikên Şemiyê de hatibûn binçavkirin hatin berdan
18:08 Li gundê Bargînî qurbaniyên komkujiyê hatin bibîranîn
16:44 ‘Em tayînkirina Asim Sûltanoglû ya li Rihayê qebûl nakin’
15:55 Xwestin girtiyê nexweş Guler ku ji sedî 94 astengdar e bê tehliyekirin
15:33 Di dema operasyona li Bagokê de şewat derket
15:13 Girtiya nexweş Şîvekar Ataş nayê emeliyatkirin
14:32 Êrişa li dijî Dayikên Şemiyê li gelek bajaran hate protestokirin
14:13 Kemal Kaplan piştî 30 salan hate berdan
13:42 Tevî êrişê jî Dayikên Şemiyê çalakiya xwe li dar xistin
13:31 Xizmên Windakiriyan aqûbeta Abdulhakîm Kartal pirsîn
13:14 Serokwezîrê Pakistanê yê berê Han hate girtin
13:04 Qedexeya li Çiyayê Bagokê hate rakirin lê operasyon didome
11:35 Li Licê û Hênê operasyona leşkerî
11:03 Meclisa Ciwanan ‘Li dijî şerê taybet têkoşîneke biheybet’ da destpêkirin
10:39 Weqfa Diyanetê 4 milyar TL kom kir û dahata xwe ji sedî 93 zêde kir
10:26 Walîtiya Wanê hemû çalakî û xwepêşandan heta 2 rojan qedexe kir
10:10 Rojnamevanê girtî Karakaş: Ev bû 2 sal em nikarin mafê xwe yê tenduristiyê bi kar bînin
09:55 Parêzer Avci: Divê têkildarî Lijneya Rêveberî û Çavdêriyê guhertin bên kirin
09:39 Qeyûm proje paşguh kir, sîteya pîşesaziyê di nava taxê de ma
09:03 Ekolojîst: Herkes bêje ‘bisekine’ dê encam bê girtin
09:03 Halîse Aksoy bi ‘têkiliya’ keça xwe û kurê xwe yê mirî re hate sûcdarkirin!
09:02 Dîroknas Aydin: Çareseriya Lozanê Komara Demokratîk e
09:00 ROJEVA 5'Ê TEBAXA 2023'YAN
08:57 Li Dêrsimê konsera mîhrîcanê
04/08/2023
21:25 Li Mêrdînê operasyon hate destpêkirin
19:36 Li Wanê lehî rabû: Xanî hilweşiya, zeviyên çandiniyê zerar dîtin
19:17 Nobeta Aştiyê ya ÎHD’ê: Di bin çavdêriya dewletê de daristan tên birîn
18:52 Li Dêrsimê dengê stranên kirmançkî bilind dibin
18:38 Malbata Şenyaşar bi Serokê TBB’ê Sagkan re hevdîtin kir
18:30 Rojnamevan Yûrtsever li ser giliyê DEDAŞ’ê îfade da
18:12 Meclisa Gel û Baweriyan a HDK’ê: Divê diyanet dest ji hewldanên xwe yên ku bandorê li darazê bike berde
16:37 Derheqê gardiyanên îşkencekar de serlêdana sûc hate kirin
16:20 HPG’ê di 25’ê tîrmehê de ragihandibû: Medyaya îktîdarê weke ‘deqeya dawî’ parve kir
16:19 Nobeta Aştiyê: Tehliyeya 271 girtiyan hatiye astengkirin
15:31 Hunermendan bertek nîşanî qedexeya Walîtiya Dêrsimê dan
15:11 Li Bazîdê cenazeyê ciwanekî hate dîtin
14:22 'Bila 3’yê Tebaxê weke Roja Qirkirina Ezidiyan a Navneteweyî bê qebûlkirin'
13:58 Li Rihayê jinekê jiyana xwe ji dest da
13:57 Rapora girtîgehan a Baroya Agiriyê: Tecrîd derxistine asta herî jor
13:22 DEDAŞ'ê trafoyên taxê rakirin
13:05 Tehliyeyên du girtiyên 30 sal in di girtîgehê de hatin taloqkirin
11:55 Dewleta tirk êriş dike, PDK li Zapê rêyên nû çêdike!
11:41 Malbatan ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kirin
11:41 Yanardag: Ma sûc e ku mirov bixwaze hiqûq wekî hev nêzî her kesî bibe?
11:29 Ekolojîst dê li dijî talanê li Cizîrê bin
10:56 Xelkê Wanê: Em li qûşxaneya vala, qûşxaneya vala jî li me dinêre
10:26 7 cenaze anîn nexweşxaneyê
10:21 Li Cûdî daran talan dikin, li gundan jî qedexeyan pêş dixin
10:07 ‘Jinên êzidî yên tune dihatin hesibandin îro pêşengtiya berxwedanê dikin’
09:02 Calihan bi hinceta ‘xwendin û nivîsandina wê nîne’ nayê berdan!
09:02 ‘Divê karker zêdetir xwe bi rêxistin bikin û dakevin kolanan’
09:02 ‘Tîma A’ îşkence li girtî kir: Em ji bo vê hatin perwerdekirin
09:00 Sala duyemîn a Talîbanê: Em ê teslîmî dijminên azadiyê nebin
09:00 ROJEVA 4'Ê TEBAXA 2023'YAN
03/08/2023
23:00 Cenazeyê Sûltan Orûç li Êlihê hat veşartin
22:03 Ji bo sondajê dînamît hate teqandin: Karkerekî jiyana xwe ji dest da
21:55 Di Mîhrîcana Mûnzûrê de bi hezaran kes li konseran hatin bahev
21:27 Komxebata Şengalê: Divê Iraq Koordînasyona Şengalê esas bigire
21:20 Cenazeyê Agirman piştî 51 rojan hate definkirin
20:56 Dadgehê daxwaza gilîkirina derbarê Diyanetê de qebûl nekir
20:26 Li Dêrsimê panela erdhejê: Erdnîgariya wê ji erdhejê re ne amade ye
19:45 Li Qelqeliyê 2 ciwan di gole de xeniqîn
19:36 Di êrişa bayiya tekelê de 3 kesên din hatin girtin
19:24 Partiyên siyasî û saziyên sivîl qurbaniyên Komkujiya Şengalê bi bîr anîn
18:25 Noxteya hêzên Şamê hate bombekirin: Leşkerek birîndar bû
17:21 Ciwanan li PE, DMME û CPT’yê çalakî lidarxistin
17:13 Welatiyê li Elkê hatibû binçavkirin hate berdan
16:04 ‘Heke Tirkiye jidil be bila êrişên ser Şengalê bide sekinandin’
15:32 Mîhrîcana Munzurê dest pê kir
15:22 'Em bi israr in ku qirkirina êzidiyan bê qebûlkirin’
15:03 DFG: Binpêkirinên li dijî rojnamegeran zêde bûn
14:11 Ji bo Fermana 74’an weke ‘qirkirin’ bê qebûlkirin pêşniyarqanûn da Meclisê
13:44 Doz li rojnamegerên girtina hempîşeyên me protesto kirin hate vekirin
13:39 Bi ser Fermana 74’an re 9 sal derbas bûn: Bila statûya Şengalê bê naskirin
13:14 Kirkazak: Desthilat, Diyanetê weke amûrekê bikar tîne
13:09 Eren: Diyanetê hewl da bibe berdevka DAIŞ’ê
11:53 Parêzerên Abdullah Ocalan ji bo hevdîtinê serlêdan kirin
11:31 Gef li girtiyê binpêkirin vegotibû hate xwarin
11:08 TUÎK: Di tîrmehê de enflasyon ji sedî 9,49 zêde bû
10:58 KCD: Divê ferman weke jenosîd were qebûlkirin û statûya Şengalê bê naskirin
10:45 Li Îranê piranî jê kurd 225 kes hatin girtin