Şahidên 14'ê Tîrmehê: Ji xeynî berxwedanê tu rê tune bû

  • rojane
  • 09:05 14 Tîrmeh 2023
  • |
img
NAVENDA NÛÇEYAN - Şahidên çalakiya Rojiya Mirinê ya Mezin a 14'ê Tîrmehê diyar kirin ku ji xeynî berxwedanê tu rê tune bû û wiha got:in "Rûmeta mirovahiyê îşkence têk bir." 
 
Di pêvajoya darbeya leşkerî ya 12'ê Îlona 1980'yî de ya bi destê Kenan Kenan Evren ve yên li gel wî hat kirin 650 hezar kes hatin binçavkirin, 230 hezar kes hatin darizandin, 52 hezar kes hatin girtin, li zêdetirî 7 hezar kesan cezayê darvekirinê û li 517 hezar kesî jî cezayê mirinê hat birîn û 50 kes jî hatin darvekirin. Di dema darbeyê de cihên pêkanînên herî giran ên li dijî mirovahiyê hatin pêkanîn jî, girtîgeh bûn. Yek ji van girtîgehan jî Girtîgeha Hejmar 5 a Amedê ya di bin rêveberiya Esat Oktay Yildiran de bû ku ketibû nav lîsteya "10 girtîgehên herî xerab ên cîhanê." 
 
Li dijî îşkence û pêkanînên li dijî mirovahiyê, berxwedaneke bêhempa jî rû da. Bi taybetî jî li Girtîgeha Amedê ya Hejmara 5'an li dijî pêkanînan têkoşîneke bêhempa rû da. Ji kadroyên sereke yên PKK'ê Mazlûm Dogan, li dijî îşkenceyê peyama "Teslîmiyet ber bi îxanetê ve, berxwedan ber bi serkeftinê ve dibe" da û di 21'ê Adara 1982'yan de bi sê darikên niftikê bedena xwe veguherand agirê Newrozê. Çalakiya Dogan, ji bo dîroka berxwedanê ya kurdan bû pêngaveke girîng. 
 
Piştî çalakiya Dogan, Ferhat Kûrtay, Necmî Oner, Eşref Anyik û Mahmût Zengîn gotin "Em peyrewên Mazlûm in. Divê ev çalakî rast bê fêmkirin" û di 18'ê Gulana 1982'yan de bedena xwe dan ber agir. Kûrtay, Oner, Anyik û Zengîn ku bi gotina xwe ya "Agir gur bikin, yê avê lê bike bêbextiyê dike" di bîra mirovan de ne, bi çalakiya xwe wekî "Çaran" ketin nava rûpelên dîrokê. 
 
Piştî çalakiya "Çaran", çalakiya rojiya mirinê dest pê kir ku ji kadroyên pêşeng Mehmet Hayrî Dûrmûş di 14'ê Tîrmeha 1982'yan de li eywana dadgehê dabû destpêkirin. Kemal Pîr, Alî Çîçek û Akîf Yilmaz jî daxilî çalakiya Dûrmûş bûn. Kemal Pîr di roja 53'yan, Hayrî Dûrmûş di roja 61'ê, Akîf Yilmaz di roja 63'yan û Alî Çîçek jî di roja 65'an a rojiya mirinê de jiyana xwe ji dest dan. Piştî kesên ku di Berxwedana Rojiya Mirinê ya Mezin a 14'ê Tîrmehê de jiyana xwe ji dest dan jî çalakî bênavber dewam kirin. 
 
Ji şahid û mexdûrên Girtîgeha Hejmar 5 a Amedê Sedat Akbay û Mehmet Alî Artûk, behsa wê demê kirin. 
 
BERXWEDANÊ ÎŞKENCE PÛÇ KIR
 
Mehmet Alî Artûk gava 26 salî bûye di 15'ê Tebaxa 1981'ê de li navçeya Curnê Reş a Rihayê hatiye binçavkirin û ew birine Girtîgeha Amedê ya Hejmara 5'an û hem di doza Curnê Reş hem jî di Doza Sereke ya PKK'ê de hatiye darizandin û cezayê darvekirinê lê hatiye kirin. Artûk destnîşan kir ku li dijî têkoşîna azadiya li Kurdistanê berbelav bûbû, Girtîgeha Amedê wekî pîlot hatibû bijartin. Artûk diyar ku ku tevî hemû zextan jî serî netewandine û got ku bi berxwedanê îşkenceyên Esat Oktay Yildiran pûç kirine. 
 
BEHSA HAYRÎ Û KEMAL KIR
 
Artûk ku li girtîgehê Kemal Pîr û Mehmet HAyrî Dûrmş nas kiriye, behsa bîranên xwe yên bi wan re kir: "Hevalê Hayrî, gava li cihekî biaxiviyana, her kes bi baldan guh lê dikir. Her kes li bend agotina wî bû. Ez dikarim wiha behs ahevalê Kemal jî bikim. Yildian bi xwe jî newêribû nêzî hevalê Kemal bibe. DIgot, 'Kemal titşekî wiha ye ku dikare min jî birêxistin bike.' Û ji her kesî re digot xwe dûrî wî bikin." 
 
TESLÎMIYET QEBÛL NEKIRIN
 
Artûk anî ziman ku çalakiya Rojiya Mirinê ya Mezin a 14'ê Tîrmehê têkoşîna li dijî teslîmiyetê bûye û got ku wiha behsa danişîna ku Mehmet hayrî Dûrmûş tê de çalakiya rojiya mirinê dabû destpêkirin kir: "Gava em di 'ê Tîrmehê de çûn hêwana dadgehê, me nizanibû dê dest bi rojiya mirinê bikin. Gava em ketin hêwana dadgehê, her kes li hevalê Kemal û Hayrî mêze kir. Jixwe çavê her kesî tim li ser wan bû. Heval Hayrî axivî. Bêyî ku şert û mercekê bide der, daxuyand ku dê dest bi rojiya mirinê bikin. Paşê hevalê Kemal û Alî jî rabûn û gotin ku ew ê jî daxilî vê çalakiyê bibin. Wê demê hevalê Akîf Yilmaz di girtîgehê de bû. Ew jî gava bi rewşê hesiya, daxilî rojiya mirinê bû. Wê rojê gotina 'teslîmiyet ber bi îxanetê berxwedan ber bi serketnê ve dibe' ya hevalê Mazlûm wekî dirûşme esas girtin û dest bi berxwedanê kirin. Hemû kesên li hêwanê û îdareya girtîgehê jî êdî zanibû ku vgera vê çalakiyê tune ye. Bi ragihandina vê çalakiyê re, şoreşger hatin wê astê ku tiştên li hêwanên dadgehan bilêvkirina wan sûc bû jî gotin. Ev ji bo mirovan bû moral. Li mirovan awyaê mayindebûna çalakiyekê peyda bû. Ev çalakî peyama ku dê dê teslîmiyet bi ser nekeve dida." 
 
DI 17 SALIYA XWE DE RASTÎ ÎŞKENCEYÊ HAT
 
Sedat Akbay di 17 saliya xwe de di sala 1981'ê de li navçeya Curnê Reş a Rihayê hatiye binçavkirin û 45 rojan hatiye îşkencekirin û paşê bi îdiaya "endamtiya rêxistinê" hatiye girtin.
 
Akbay ku wê demê di Girtîgeha Amedê ya Hejmara 5'an d emaye got: "Wê demê li gor dewletê hemû kesên li Kurdistanê terorîst bûn." Akbay bilêv kir ku li girtîgehê ewilî Esat Oktay Yildiran îşkence lê kiriye û got: "Navê min pirsî. Gava min bersiv da şelmaqek li min xist û got, ev der dibistaneke leşkerî ye û divê 'tu ji min re bibêjî ezbenî.' Leşkeran tim em tazî dikirin û îşkence dikirin. Rojê 5 saetan sirûda Îstiklalê bi me didan gotin. Zorê didan me ku em alaya tirk li hucreyên xwe daliqînin. Gava me ev ferzkirin qebûl nedikirin bi rojan em di nava ava genî de dihiştin. Wê demê me bihîst ku ewilî rojiya mirinê li qawîşa 35'an dest pê kiriye. Me jî piştgiriya wê kir. Hin heval bi rojiya mirinê hin heval jî bi çalakiyên feadî şehîd ektin. Piştî şehdaetan, bi rêveberiya girtîgehê re li ser hin şertan hat nîqaşkirin. Heya demekê şert û merc hatin sistkirin. Lê paşê dewletê dîsa bi ya xwe kir û îşkenceyên xwe domandin." 
 
‘JI XEYNÎ BERXWEDANÊ TU RÊ TUNE BÛ'
 
Akbay wiha dawî li axaftina xwe anî: "Hevalên di rojiya mirinê de şehîd ketin hevalên herî dilnizm bûn. Di şert û mercên wê demê de welêt pir baş analîz dikirin û pêşbiniyên wan xurt bûn. Gelek hevalên me yên leheng ên ez nikarim navê hemûyan bilêv bikim hebûn. Kemal Pîr ew canê xwe ji bo her tiştî feda kirin û xiyanet kêliyekê be jî nehat bîra wan. Ji xeynî berxwedanê tu rê tune bû. Mirin êdî ji jiyanê bêtir dihat tercîhkirin. Berxwedana Çaran pir olan da û piştî wan li girtîgehê guherînek çêbû. Rêveberiya girtîgehê jî fêm kir ku ev îş bi îşkenceyê bi se rnakeve. Hevaln jî got bi vê berxwedanê îşkence qediyane û dê heman rêveberî êdî neyê girtîgehê. Me ev jib o jiyaneke mirovane kirin. Em bi vês ebrilind in. Em di îşkenceyên pir dijwar re derbas bûn. Lê qethiyen me dest jif ikira xwe û doza xwe berneda. Rûmeta mirovahiyê îşkenceyê têk bir." 
 
MA / Ceylan Şahînlî - Dîlan Akyol 
 

Sernavên din

18/07/2023
12:56 Bozan: Vesazkirina înfazê li dijî rêgeza wekheviyê ya qanûna bingehîn e
12:49 Parêzeran ji bo hevdîtina bi Abdullah Ocalan re serlêdan kirin
12:48 Gotina ‘fermandarê îşkencekar’ hat darizandin!
12:29 Karkerên DEDAŞ’ê ji ber teqîna trafo birîndar bûn
11:59 Bi rojane li Xîzanê bombebaran berdewam dike
11:24 Euro ji 30 lîreyî bihûrî
10:22 Çalakiya greva birçîbûnê ya Dag û Er di roja 62'yemîn de ye
09:57 Dadgeha Zarokan biryara AYM’ê tune hesiband
09:56 Av bû lêçûna herî mezin a cotkaran
09:55 Hêviya gelan Rojava 11 salî ye
09:12 8 sal di ser Komkujiya Pirsûsê re derbas bûn: Kiryarên rasteqîn nehatin darizandin
09:10 Li Îranê di bin navê 'namûsê' de cinayetên jinan zêde dibin
09:09 Di sedsaliya Lozanê de 100 hezar kurd ber bi Lozanê ve!
09:07 Kavilên dîrokî bûne navenda bikaranîna madeyên hişbirê
09:02 Di bin germahiya zêde de qeyûm ava xelkê taxê birî ye
09:01 'Heta ku tecrîd hebe dê hemû mafên mirovan di bin xeterê de bin'
09:00 ROJEVA 18'Ê TÎRMEHA 2023'YAN
17/07/2023
22:34 Li Amed, Çewlig û Xarpêtê civînên gel
22:25 Ji bo azadiya Abdullah Ocalan li Lûzernê çalakî
20:57 Danişîna doza êrişa li Taksîmê hat taloqkirin
17:29 Berdana Fahriye Ceylan a 30 sal in girtî, careke din hat taloqkirin
16:34 Mehmet Emîn Ozkan: Em ê heya mirinê jî li ber xwe bidin
16:04 Malbata Dag û Er ji bo rewşa zarokên xwe li başûrê Kurdistanê ne
15:49 Mehmet Emîn Ozkan ji girtîgehê derket
15:03 Doza Nezîr Tekçî: Albayê ku ji kuştinê tê darizandin leşkerên ku şahidiyê kirine sûcdar kir
14:13 Der barê girtiyê nexweş Ozkan de piştî 27 salan biryara tehliyeyê
13:25 Greva birçîbûnê ya li Girtîgeha Kirikkaleyê hat bidawîkirin
13:15 Doza Weqfa Hîranûrê dîsa hat taloqkirin
13:12 Li pêşiya Dadgeha Edliyeya Herêma Wanê Nobeda Edaletê
11:27 Sarica: Divê tecrîda li ser Ocalan demildest bê rakirin
11:13 Wesayîta karkerên çandiniyê wergeriya: 24 kes birîndar bûn
11:07 Li 3 bajaran şewata daristanan didome
10:41 Çalakiya greva birçîbûnê ya Dag û Er di roja 61'emîn de ye
10:19 Jin Lozanê nîqaş dikin: Em ê di sedsala nû de vê axê azad bikin
09:04 Xwebûnê bal kişand ser Şoreşa Rojava
09:03 Kîs xistin serê wî, 11 saetan îşkence lê kirin û gorek kolandin!
09:02 ‘Em ê li ser şopa heqîqetê bin’
09:00 ROJEVA 17'Ê TÎRMEHA 2023'YAN
16/07/2023
23:55 Li Silopiya û Hezexê bi beşdariyeke girseyî civînên gel hatin lidarxistin
21:54 Ji 4 kesên li Cîloyê winda bûbûn 2 jê hatin dîtin
20:57 4 cotkarên DEDAŞ şermezar kirin hatin girtin
20:44 Li Başakşehîrê seyran hate lidarxistin
20:07 Serdana Xîzana hate bombebarandin kirin: Armanç koçber kirina gundiyan e
19:53 Komeleya Çand û Hunerê ya Serhedê kongreya xwe ya ewil lidarxist
19:33 Li Sûltangaziyê jin civiyan: Têkoşîn û rêxistinkirin destnîşan kirin
18:32 Doza Nezîr Tekçî ya AYM’ê biryara binpêkirinê dabû sibê dest pê dike
18:07 Li Geliyêhirçê dest bi birîna daran kirin
17:03 Zaroka li Mûşê hatibû revandin hate dîtin
17:02 Kongreya MEBYA-DER’ê: Armanca me azadiya Abdullah Ocalan e
16:45 Keskîn: Em dixwazin bibin xwedî mafên xwe yên wekhev
16:09 Ji 4 kesên ku derketin ser Cîloyê agahî nayê girtin
16:08 Li ber Edliyeya Rihayê nobeda dawî: Ya em ê biçin malê yan jî em ê biçin Enqereyê
15:30 Abdullah Ocalan: Lihevkirina AKP-NATO'yê plana tasfiyekirina kurdan e
15:22 ÎHD’a Rihayê kongreya xwe ya 17’emîn li dar xist
14:45 Li navçeyên Stenbolê civînên gel berdewam dikin
14:30 Lîstîkvan Sadeghi di weşana zindî de hat binçavkirin
13:57 Baca benzîn, mazot û gaza xwezayî hat zêdekirin
13:04 Êrişên bi bombeyên taktîk nukleer berdewam dikin
12:40 Çalkiya Dag û Er du meh li pey xwe hişt
12:14 TJA Komxebata Lozanê li dar dixe: Em ê yekitiya xwe biparêzin
12:13 Li Xîzanê herêma 'qedexe' tê bombebarankirin
12:12 Li Rojhilat û Îranê di 7 mehan de hezar kes hatin girtin
10:52 Paqijiya derewîn a Gola Wanê!
10:22 Li Koreya Başûr lehî: Herî kêm 33 kes mirin
10:05 Malbata Fendîk 7 sal in li benda edaletê ye
10:00 Ji rojnamevan Aktan: Bilêvkirina sûcekî nabe sûc
09:59 Rojnamgerên hatin berdan: Nikarin dengê me kêm bikin
09:34 Cihêkarî li penaberên ku bûne mexdûrên erdhejê tê kirin
09:03 Li Êlihê di 7 mehan de 5 jin hatin qetilkirin
09:02 ‘Ji nava qanûnên der barê girtiyan de dijminatiya li hemberî kurdan derket'
09:01 Ferît Şenyaşar: Heke edalet pêk neyê em ê bi girseyî ber bi Wezareta Dadê ve bimeşin
09:00 ROJEVA 16'Ê TÎRMEHA 2023'YAN
15/07/2023
21:34 Li Mûşê zarokek hat revandin
21:30 Li Bismilê civîna gel
18:10 Êrişî cotkaran hat kirin: Traktorên wan hatin desteserkirin
16:24 ‘Divê girtiya nexweş Ozbek teqez were berdan’
16:00 Hevşaredarê Dêrgûlê bal kişand ser rewşa girtiyên nexweş
14:56 Tevî xetereya krîza dil jî li Halîse Aksoy kelemçe hate ferzkirin
14:38 Qeymeqamê 'alîkariyên erdhejê li ser xwe zimet kirî' hate girtin
14:36 Girtiya nexweş Şîvekar Ataş nayê tedawîkirin
14:08 Malbata Şenyaşar: Em ê neheqiyê di eywana dadgehê de bînin ziman
13:50 Malpera Yenî Yaşamê hate astengkirin
13:48 Xizmên Windakiriyan aqûbeta Aras û Ay pirsîn
13:29 HDP’ê Celadet Elî Bedirxan bi bîr anî: Em ê tu carî ji bîr nekin
12:28 Dayikên Şemiyê di hefteya 955’an de li Qada Galatasarayê hatin ba hev
11:07 ‘Dê têkoşîna birêxistinkirî bi xwe re serkeftinê bîne’
10:53 Hevserokê DFG'ê Altan: Me rûmeta rojnamegeriyê parast
10:39 Li Xîzanê qadeke berfireh weke ‘Herêma Ewlekariya Taybet’ hate ragihandin
10:38 Walîtiya Şirnexê ku digot ‘welatî ji çiyayan sûd digirin’ çiya qedexe kir
10:14 Eyûb Barzanî: Rola têkbirina şoreşên kurdan ji PDK’ê re hatiye dayîn
09:48 Rewşa Dag û Er giran dibe: Hikûmeta Başûr bêdeng e
09:28 Bûdçeya lêzêdekirî hate qebûlkirin
09:05 Salaz: Li qereqolên ku alaya Kurdistana Federe lê daliqandî leşkerên tirk hene
09:04 Serokê Baroya Mûşê: Divê Doza Vartînîsê nekeve ber demboriyê
09:03 Dadgeha herêmî guh li biryara AYM'ê nekir
09:02 Hevserokê PYD'ê Muslim: Em bi hêza xwe bawerin
09:00 ROJEVA 15’Ê TÎRMEHA 2023’YAN
14/07/2023
23:00 Cenazeyê endamê HPG'ê Arar hat definkirin
21:42 Li Çêrmûgê civîna gel: Divê siyaseta Rêya Sêyem esas bê girtin
21:26 Li Baselê ji bo Dag û Er çalakî: Bila daxwazên wan bên qebûlkirin