RIHA - Gotinên Nûnerê Taybet ê Amerîkayê yê Sûriyeyê Thomas Barrack ên der barê Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê û QSD'ê de eşkere dikin ku Amerîka, Îngilistan û Îsraîl Rojhilata Navîn a nû deşîfre dikin. Armanca wan ew e ku li şûna gelên herêmê, avaniyeke li ser bingeha hêzên wekîl ava bikin. 

 

Hevdîtinên di navbera Rêveberiya Xweser a Demokratîk a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê û Balyozê DYA'yê yê Tirkiyeyê û Nûnerê Taybet ê Donald Trump ê Sûriyeyê Thomas Barrack û Hikûmeta Veguhêz ya Şamê de berdewam dikin. Daxuyaniyên Barrack ên berî hevdîtinan û piştî wan, her çend girîng bin jî, hin nakokiyan dihewînin. Ev civîn asteke diyarkirî ya têkiliya bi berjewendiyên Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Îngilistanê, hikûmeta Şamê û rêveberiya xweser temsîl dikin. Rastiya ku ev civîn bi gavên girîng ên di "Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk" de ku li Tirkiyeyê dest pê kir re hevdem bû, balkêş e. Ev yek xwesteka aliyan nîşan dide ku hin astengiyan derbas bikin. Bi taybetî hêzên navneteweyî dixwazin ji hin rewşên ku ji Sûriyeyê derdikevin derbas bibin û planên xwe li herêmên din pêk bînin.

 

SYKES PÎCOT HAT DERBASKIRIN

 

Di demeke ku ev pêvajoya ku li Tirkiyeyê ji aliyê Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan ve tê domandin de, tîma amerîkî jî dixwaze pirsgirêkên li Sûriyeyê di bin kontrol û çavdêriya xwe de çareser bike. Di vê çarçoveyê de, Amerîka armanc dike ku pirsgirêkên di navbera Şam û Rêveberiya Xweser a Demokratîk a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê de, li gorî plana xwe, bi lez çareser bike. Di vê çarçoveyê de, daxuyaniya Barrack ku git Peymana Sykes Pîcot hatiye derbaskirin, bi taybetî girîng e. Ji ber ku gelê herêmê qurbaniyên vê peymanê ne, nûnerên Rêveberiya Xweser hewl didin ku rewşeke wisa dubare nebe. Her çend stratejiya bingehîn li ser vê yekê hatibe avakirin jî, hewl tê dayîn ku pêşketinên li qadê li gor vê vê tên çêkirin. 

 

TÊ XWESTIN ALOZÎ KÛR BIBE

 

Îdiaya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ya ku di nav HSD'ê de hêmanên "terorîst" hene û nenaskirina hevbendiya Tirkiyeyê ya kûrkirina aloziyê li Sûriyeyê bi rêya rêxistinên cîhadîst û HTŞ'ê re, dê pirsgirêkan biafirîne. Mînak, divê werin Seraya El-Sunna ku demeke kurt piştî hilweşîna rejîma Esed êrişên xwîndar li deverên peravê Sûriyeyê dan destpêkirin û komên cîhadîst ên Cund el-Eqsa û Huras el-Dîn ku ji hêla MÎTê ve ji bo êrişên nû li çola Sûriyeyê hatine bicihkirin, werin dîtin.

 

LI SÊ DEVERÊN SEREKE HATIN BELAVKIRIN

 

Li gorî agahiyên ku ji çavkaniyên herêmî hatine wergirtin, ev komên paramîlîter bi talîmatên Rêxistina Îstixbarata Neteweyî (MÎT) li Tedmur û deverên derdora wê yên li rojavayê Sûriyeyê, Suxne û deverên derdora wê yên li navenda Sûriyeyê û Reqa û Dêra Zorê yên li rojhilatê Sûriyeyê belav bûne. Îhtîmala ku hêzên Koalîsyonê yên bi pêşengiya Amerîkayê operasyonekê li dijî DAIŞ'ê li çola Sûriyeyê bidin destpêkirin, bersiva parastinê ya MÎT'ê zêde kiriye. Di vê çarçoveyê de, MÎT plan dike ka çawa şaneyên DAIŞ'ê li çolterên Reqa û Humusê birêxistin bike. Di encamê de, tê gotin ku heta ku operasyona Koalîsyonê bi dawî bibe, tê payîn ku ev şane bi giranî di nav Lîwayên 86 û 66'an de werin bicihkirin. Wekî din, hat hînkirin ku di navbera komên radîkal ên ku vê dawiyê bi piştgiriya MÎT'ê derbasî çola Sûriyeyê bûne, DAIŞ'ê û komên ku di bin Lîwayên 86 û 66'an de dixebitin de hevrêziyeke xurt hatiye damezrandin.

 

PLANÊN ÊRIŞÊN NÛ 

 

Herêma Dêra Zorê ku heya Meyadîna Reqayê dirêj dibe, di bin kontrola Firqeya 86'an de ye ku ji hêla Ebû Hatim Şeqra ve tê birêvebirin û girêdayî MÎT'ê ye. Bi heman awayî, xeta Ebû Kemal di bin fermandariya Ebû Îskender, serokê Firqeya 66'an a girêdayî MîT'ê de ye. Ji ber vê yekê, MÎT'ê ferman daye Firqeyên 86 û 66'an ku tevgera komên Cund El Eqsa û Huras El Dîn li van herêman hêsan bikin. Ji ber vê yekê, tê gotin ku MÎT plan dike ku bi rêya van komên cîhadîst ên radîkal êrişî herêmên Reqa û Dêra Zorê bike û dê van komên radîkal di bin sîwana Firqeyên 86 û 66'an de bi kar bîne. Ger danûstandinên di navbera Rêveberiya Xweser a Demokratîk û hikûmeta Şamê de têk biçin, tê gotin ku MÎT plan dike ku di pêşerojê de operasyoneke leşkerî li dijî herêmên Tebqa û Reqqayê bike.

 

Dema ku mirov li tevgera li qadê ya komên radîkal ên girêdayî DAIŞ' mêze dike, rêbaza êrişa plankirî wiha ye: Komên cîhadîst ên radîkal û şaneyên DAIŞ'ê yên li herêmê dê li Reqa û Tebqayê şaneyan ava bikin, êrişên teqemenî pêk bînin û saziyan hedef bigirin û bi vî awayî ewlehiya herêmê têk bibin. Pişt re, komên Cund el-Eqsa û Huras el-Dîn ku di nav Lîwaya 86'an de hatine bicihkirin, dê êrişan bidin destpêkirin.

 

KAR, APARAT, WEKÎL

 

Stratejiya ku di 15 salên dawî de li Rojhilata Navînê hatiye bicîhkirin êdî ne serdemeke bêîstîqrariyê ya demkî ye, lê belê pergaleke kontrolê ye ku dixwaze berdewam bike. Ev pergala, ku bi hişê DYA, Îsraîl û Îngilistanê hatiye pêşxistin, rejîmeke serweriya herêmî temsîl dike ku li ser bingeha fonksiyon û pozîsyonan ji nû ve hatiye avakirin, ji nakokiyên klasîk ên navbera dewletan û ji sînorên sabît wêdetir e. Taybetmendiya bingehîn a vê rejîmê ev e ku ew êdî ne li ser sînoran, lê li ser rolan hatiye avakirin. Avahiyek li ser bingeha fonksiyonan li şûna nexşeyan, amûran li şûna serweriyê û hêzên wekîl li şûna gelan tê avakirin. Dewlet û gel êdî nikarin tenê li gorî rastiyên xwe, lê li gorî hewcedariyên vê plana sêwirana gerdûnî hebin.

 

PÊGIRTIYÊ DERVE

 

Pergala nû ya Rojhilata Navînê dewletên bihêz û navendî yên ku xwedî kapasîteya biryardana serbixwe ne wekî gef dibîne. Ji ber vê yekê, armanc ne hilweşandina dewletên wekî Tirkiye, Îran, Sûriye, Iraq û Lubnanê bi tevahî ye, lê belê hilweşandina wan ji hundir ve ye, wan bêfonksiyon dike û bi hêzên derve ve girêdide. Dewlet ji hundir ve bi rêya krîzên navxweyî, zehmetiyên aborî û pevçûnên mezhebî û etnîkî lawaz dibin, bi vî rengî wan vediguherînin aktorên ku rolên xwe yên hatine destnîşankirin pêk tînin, bêyî ku biryardana serbixwe bidin, lê dîsa jî pozîsyonek bikêr diparêzin. Nexşeyeke stratejîk hatiye afirandin ku tê de tu dewletek nikare rojeva xwe destnîşan bike, lê her yek wekî kartek di danûstandinên herêmî de tê bikaranîn.

 

ALOZIYA KONTROLKIRÎ

 

Daxuyaniyên Barrack ên wekî "yek dewlet, yek netewe, yek artêş" û li dijî federalîzmê bi polîtîkayên dewletên navendî re bi nakok nînin. Pêşî bi bêjar (dîskurs) û pratîka qelskirin û parçekirina dewletên neteweyî û niha jî hewldana xurtkirina wan, ne nakokî ne lê du qonaxên cuda yên senaryoyeke stratejîk a kontrolkirî ne. Mîhwera DYA-Îsraîlê di bin navê aramiyê de dewletên neteweyî li Rojhilata Navînê ji hundir ve wêran kiriye û dewletên lawaz, perçebûyî û nikaribin bi tena serê xwe biryar bidin afirandine. Bi vî rengî, gelek dewletên neteweyî qels bûn, perçe bûn û neçar man ku rolên girêdayî derve qebûl bikin. Bi vê re, ji bo gel nebin kirde û rêveberiyên alternatîf çênebin, avaniyên herêmî hatin biçekkirin, bikaranîn û bi sozên pûç pêşiya wan hat girtin û hatin kontrolkirin. Tam li vir teoriya aloziya kontrolkirî ket dewrê. Ne çareseriyên tam, ne hilweşandina tam, ne jî şoreşa tam, stratejiyeke krîzê ya bi berdewamî kontrolkirî hat pêkanîn.

 

Stratejiye göre ikinci aşamaya geçilmiş durumda. Barrack’ın açıklamasını erken ifşa olarak ele almak gerekiyor. Çünkü Suriye demek Ortadoğu Li gorî stratejiyê, qonaxa duyemîn dest pê kiriye. Divê daxuyaniya Barrack wekî eşkerekirineke pêşwext were hesibandin. Sûriye bi Laboratuwara Rojhilata Navînê re hevwate ye. Bi rêya vê dewleta bijartî, lê ne bi înîsiyatîfa wê bi xwe, pêvajoyeke başbûnê dimeşe. Armanc li vir êdî ne alozî ye, lê avakirina herêmên ewle û afirandina dewletên kontrolkirî ye ku dê hevsengiya herêmî biparêzin. Taybetmendiyên dewletên kontrolkirî yên ku ji bo vê armancê werin damezrandin dê ev bin: ew ê rolên hatine destnîşankirin qebûl bikin, ew ê ne bi tevahî serwer bin lê bibin şirîkek ewlehiyê, ew ê ewlehî û qada bazarê ya Îsraîlê biparêzin, ew ê di hevkêşeya dijî-Îranê de werin entegrekirin û ew ê bi hev re mudaxiyî her dengên şoreşger ên nû yên ku di hundur de derdikevin bikin.

 

DIVÊ GEL BIBIN KIRDE

 

Li vir, stratejiya tepeserkirina mafên gelê kurd an jî ragirtina wan di asteke qebûlkirî de dê were pêkanîn. Aliyê duyemîn û kûrtir ê vê sêwiranê gel eleqedar dike. Divê gel neyên bindestkirin; divê ew tenê wekî fonksiyonel werin hesibandin. Cudahiyên olî, etnîkî an nasnameyê ne dewlemendkirin in, lê belê amûrên dabeşkirin û manîpulekirinê ne. Hemû xetên şikestinê, wekî Sunnî-Şiî, ereb-kurd, tirk-kurd, durzî-sunnî û xiristiyan-misilman, hatine bikaranîn da ku gelên herêmê bikişînin nav şerên navxweyî û wan ji destwerdana derve re rû bi rû bihêlin. Di bingeha vê planê de, divê dewlet ne navendî bin, divê gel nebin xwedî vîneke cewherî, divê her kes li gorî vê pergala kontrolê ji nû ve were pênasekirin.

 

TIRKIYE LI RIZGARIYÊ DIGERE

 

Nakokiya Tirkiye-Îsraîlê bandora herî mezin li ser tevahiya Sûriyeyê û bi taybetî li ser kurdan dike. Ji ber nifûsa mezin a kurdan, Bakurê Kurdistanê bê guman ji her pêşketineke li herêmê bandor dibe. Çimkî Îsraîl hebûna cîhadîstên ku îdeolojiya terorîst hildigirin û gefê lê dixwin, li ser sînorên xwe yên bakur û rojhilatê qebûl nake. Lêbelê, Tirkiye piştgiriyê dide van hêzên cîhadîst û îdeolojiya wan. Tirkiye hewl dide ku bi rêya baregeh û hêzên cîhadîst li Sûriyeyê cihekî bi dest bixe, lê Îsraîl bi tundî vê gavê red dike. Hevsengiya hêzê dê biguhere û ev yek dê piştî îmzekirina Peymana Sykes-Pîcot bi sedsalî biguhere. Tirkiye, bi taybetî piştî şerê Îsraîl-Îranê û destwerdana Amerîkayê ya ji ber vê yekê, stuyê xwe di nav qûmê de hîs dike û bi zelalî fêm dike ku ew ji her demê qelstir e ku çerxên guhertin û dabeşbûnê ber bi wê ve diçin. Wê lez kir ku bi kurdan re bikeve nava pêvajoyeke aştiyê, piştgiriya wan xwest û berê xwe da hêzên ku dê piştgiriyê bidin wê da ku pêşî li vê guhertina bigihîje wê bigire. Lêbelê, tevî gavên cidî yên ku Abdullah Ocalan di çarçoveya "Banga Aştî û Civakeke Demokratîk" de avêtine jî, Tirkiyeyê ji bo bidestxistina vê bangê tu gavên girîng ên qanûnî an jî siyasî neavêtiye. Ev yek gumanan çêdike ku Tirkiye tenê eware dike heta ku bêaramiya li herêmê kêm bibe û hewl dide ku bi daxuyanî, serdan û hevdîtinên xwe van gefan derbas bike. Bi siyaset, aqilmendî û banga xwe ya 27'ê Sibatê, Abdullah Ocalan piştgiriya welat û rêberên bi bandor, gelek rêxistinên navneteweyî, kesayetên siyasî û mafên mirovan û rewşenbîran bi dest xist. Awayê fikira Abdullah Ocalan û hewldanên ku wî ji bo misogerkirina serkeftina vê pêvajoyê kir ku Tirkiye gavên cidî biavêje. Çavdêr vê yekê wekî yekane rêya bidestxistina vê bangê dibînin. Hikûmeta Ehmed el-Şara ku ji hêla hêzên mezin ve hatiye tayînkirin, qebûl kir ku bi Îsraîlê re tevlî Peymanên Îbrahîm bibe. Ev ê piştrast bikira ku eniya bakurê Îsraîlê ewle û ji her gefa li ser Îsraîlê dûr bimîne. Tevî biryara el-Şara, Tepeyên Golanê yên Sûriyeyê dê di bin serweriya Îsraîlê de bimînin, ji ber ku peymana ku wî wekî serokê demkî yê Sûriyeyê tayîn dike vê yekê destnîşan dike.

 

MA / Erdogan Altan